Professor Axmed Ismaaciil Samatar, oo ah macalin caan ah oo jaamacadeed, kana tirsan xisbiga KULMIYE, ayaa wax lala yaabo ku tilmaamay inay Somaliland leedahay gole wasiiro oo gaadhaya 70 xubnood, iyadoo ay Somaliland tahay wadamada duniga ugu fiqiirsan.
 |
Prof. Samatar, oo uu dhawaan waraysi la yeeshay weriye Maxamed Baashe Xaaji Xasan oo ka tirsan Star TV, wuxuu kaloo ka hadlay dhibaatada qabyaalada oo uu ku xidhiidhiyay tirada xukuumadda ee 70-ka baarka ka jartay, waxaanu guud ahaan shacabka Somaliland kula taliyay inay qabyaaladda hoos u dhigaan si aanay halis u gelin qarankooda curdinka ah.
Ugu horayn Axmed Ismaaciil Samatar, oo ka hadlaya abaaraha kala duwan ee dalka ka jira, wuxuu ku xidhiidhiyay isbedelka cimilo iyo deegaan, “Wadanka oo roobku ku yarhayay, cadceedu ku badantahay, geedihii sii dhammaanayaan, Kolkaas nacfigii adduunyo ee ka baxayay dhulku wuu sii naaqusmayaa.” ayuu yidhi, isagoo intaas raaciyay in abaaraha ay sii xumaynayaan dhaqaalaha dalka ee ciirciiraya, “Laakiin waxaan qabaa waxa taas sii adkeeya oo sii xumeeya dhaqaalaha wadanka oo dhallinyaradiina soo badanayso. Somaliland waxay ka mid tahay wadamada dhalmada carruurtu ugu badantahay, taasi waa barako haddii la helayo wax lagu noolaado, haddii kale waa dhibaato ayay noqonaysaa haddii qoysku carruur badan yeesho oo wax la cuno iyo wax la xidhaa yartahay, oo baryada ayaa badanaysa, “cid ka hadlaysa oo ka doodaysa oo hadal haysa dhaqaalaha maan arag, wxa la leeyahay waxa soo dhow doorashooyinka, maxaa laga doodayaa haddii aan laga doodayn faqrsiga iyo shaqo la’aanta.”
Isagoo ka hadlaya maamulka dawladnimo, wuxuu Samatar yidhi “Maamulka dawliga ahi waxa weeye mid ku dhaartay ilaa maalintii gobonomida la qaatay 1960-kii ilaa maanta inay dawladdu dadka u shaqayso, inay dawladdu xoolaha soo gala dadka dib loo galiyo ama caafimaadkooda la galiyo ama aqoontooda la galiyo ama waddooyinkooda la galiyo ama laydh tiriigga la galiyo in dib loo galiyo. Dawladdu maaha meel dad caloola waaweyni intay soo fadhiistaan shilimiha yar yar ee dadka laga soo guro ee cashuuraha loo kala dheereeyo sida loo liqayo ee loo cunayo dawlad maaha taasi.”
Isagoo ka hadlaya qiimaha nabadgelyada wuxuu Samatar yidhi “Keydka waddanku uu leeyahay weli nabadgelyo Somaliland si wanaagsan bay uga taagan tahay. Dadka ku nool dhulka xabbaduhu ay ka dhacayaan ee la is burburinayo ee la is baabi’inayo ee dawladdii qallibantay ayuun baa garan kara qiimaha ay leedahay nabadgelyadu. Maanta Suuriya haddii aad tagto waad ogtahay siday tahay, ama koonfurta Suudaan waa kow taasi. Nabadgelyaduna waxay ka mid tahay maamul wanaaga waayo haddaanay nabadgelyo jirin wax kalood samayn kartaa ma jiro, dee taasuun marka danbe laguma celi-celin karee nabadgelyadii waa inay keentaa hawlihii kale ee maamul wanaagga lagu yaqaanay. Somaliland waxa kale oo aan arkayaa oo u keyda haddii la sii nadiifiyo oo la sii hagaajiyo oo laga ilaaliyo musuqmaasuqa qabiilku wado iyo hunguriga xun ee hoose iyo jaahilnimada meelna aan ku soo gabanayn ee doonaysa waddanka inay dhacdo dimuqraadiyadda wax la yidhaahdo waxay ka mid tahay maamul wanaagga waxa la yidhaahdo. Taasuna weli waddankan way taalaa inkastoo doorashooyin kolba dib loo dhigayaa ay fasakhayaan taas oo ay qalbi jebinayaan dadka oo dimuqraadinnimadana ay naaqusayso ama ay dhaawacayso.”
Isagoo hadalkiisa sii wata kana hadlaya xidhiidhka ka dhexeeya qoondarada iyo qabyaalada wuxuu Samatar yidhi “Aqoondarada waxay walaalo yihiin qabyaaladda, waa walaalo, kol haddii aqoondaro laga dhigto kitaabka lagu dhaqmayo, qabyaaladu badhtanka ayay soo fadhiisanaysaa, waayo waxay fasax u siinaysaa qof walba wuxuu doono inuu ku hadlo run iyo been, oo siyaasadu noqonayso qudhun iyo wax dan yar oo reereed laga raadsanayo. War war waxaan ka qabaa Somaliland aqoondaro iyo qabiil isku biiray inay noqonayaan waxaas awooda leh, meel lagaga hadlayana arrimahaas maan arag.”
Isagoo ka hadlaya siyaasiyiinta Somaliland wuxuu yidhi “Anigu siyaasiyiinta Somaliland intaan ka arkay oo xisbiyadoo dhan ku jira ama aan ku jirin oo madaxbanaan, oo I soo dhaweeyay aad baan uga mafsuuday sida wanaagsan ee la ii soo dhaweeyay, mahadnaq aanan iloobi karin weeye. laakiin siyaasiyiinta Somaliland rag iyo dumar, waana rag intooda badanee, aqoon darro iyo jaahilnimo ayay dhex fadhiyaan. Waxay noqotay siyaasdii Somaliland xisbiyaduna aad moodi inay karinayaan 24 saac, taas hoose ee jaahilinimada la dugsanayo ee qabyaaladuna dariska la tahay in taas shaqo laga dhigtay, marka dambena waxa la odhanayaa dhallinyaradii wadanka u soo kacayay meel alla meel ay ka soo galaan ma jirto.”
Prof Samatar, wuxuu ammaanay odayaasha dhabta ah ee Somaliland ee samo ka taliska ah, wuxuuse ka dayriyay inay odayaashii badankoodii bedeleen dad odaynimadii sarifay, “Taariikh ahaan odayaasha dhabta ah, meel wanaagsan oo sharaf leh ayay kaga jirtaa umadda Somalida ee reer Somaliland, had iyo jeerna waa loo baahi qabaa inay ka war hayaan kolba wadanku sida uu yahay iyo halka uu ku socdo si aanu u dheeli jabin oo markay halka u dambaysa timaado waxay noqonayaan kuwii lagu baqanayay waa wxa taariikhda ku jirta imikana joogta, mustaqbalkana loo baahanyahay, laakiin iyaguna waa inay warankooda gaabiyaan.”
Wuxuu soo jeediyay in odayaashu qabyaaladda hoos u dhigaan, waxaanu isagoo ka hadlaya tirada wasiirada ee xadhkaha goosatay tilmaamay inay qabyaaladu sabab u tahay “Odayaashii dhan waxay ka noqdeen kuwii dhaqanka, dhana siyaasiyiinta, kolkaas way is balaadhiyeen hoostana ay ka soo celiyeen qabyaalad. Inankani waa reerka ee shaqada noo qor way faro badatay, kani waa wasiir ee annagu wasiir ma lihin ee wasiirnimo halana siiyo way badatay. maanta wadanka 70 wasiir, wasiir xigeen iyo wasiirul dawle ayaa jira, waa fool-xumo weyn taasi aniga siday ila tahay, Somaliland oo wadamada dunida kuwa ugu fiqiirsan hoosteeda ku jira inay 70 wasiir yeelataa waa wax aan caqliga geli karin.”
Isagoo ka sii hadlaya qaar ka mid ah dhallinyarada wasiirada noqday, wuxuu yidhi “Xataa waxaan arkay qaar dhallinyarada wasiir xigeen ama wasiirul dawle laga dhigay oo igu yidhi waa layga dhigaa, xafiisna ma lihi mana garanayo shaqadayadu waxay tahay, halkaana weli maan soo gaadhin, waxaana waxaas keenaya haddaanu nahay reer hebel halkan waxba kuma lihin, reer hebelkiina waa la sii sarifayaa ooo waa hoostii hoose, markaas haddaanay odayaashu is xakamayn oo noqon odayaashii dhabta ahaa, hadday kuwaas noqdaan la yaqaano qiime weyn ayay soo kordhiyaan goor walba, laakiin waxay intoodii badnayd noqdeen wax kale oo odaynimada ka baayac mushtareeya oo wasakheeyay wadankan siyaassadiisa iyo halka uu ku socdo.”
