Aad baad uga wada dheregsantihiin in sidii aynu doonayney iyo raqbadii qalbigeena ku jirtey iyo dowladnimaddi dadku wada doonayey aynu kaga dhawaaqney Magaalada Burco 1991 kii oo aynu caalamka iyo hadhaagii dowladii hore ee Somali Koonfureed-ba aynu tusney inay dhab naga tahey inaynu lasoo noqoney Dowlad-nimadeeni aynu kula hayaaney Muqdisho. Sidoo kale Inaysan Jibbo inaga ahayna waxaynu caalamka aynu tusney inagoo dadka ka qaadney Somaliland’s independence referendum 2001 oo tilmaamaya raqbadda shacab weynaha Somaliland. Hadal iyo guntii waxaynu isku raacney jiritaanka Jamhuuriyatu Ardul-Soomaal oo aad ogsoontihiin in aynu maanta wado dheer oo aynu la soo marney aynu maantana joogno madaxeedi. Hase ahaatee mid tii hore ka dheer kana adag ayeynu ku jirney oo lasoo tacaalayney in muddo sanadooyin badan oo afar madaxweyne iskaga soo kala dambeeyeen. Dowladnimadii aynu usoo qayliney intaasoo dhan ee usoo dagaalaney wey suurtagashey oo maanta waynagaa dalaayadeedii hoos hadhsanayno hase ahaatee ogaada ta kasii adag ee aynu maanta madaxa la galney oo mas’uuliyad badan iyo dhib badan la imanaysaa waa sida aynu Soomaliyada Koonfureed aynu wado-cad ugu ridi lahayn si aynu uga faraxalano duplimaasiyadda beenta ah ee ay adduunka ugu sheekeeyaan in Somalinimo weyn ay weli jirto oo taagooda maanta aragtaan inay kabasii liidato halkey taagneyd sannadkii 1960 oo iyagiiba ay u kala jajabeen dowlad goboleed sidaasna ku waayeen karaamadeedii midnimada Koonfureed. Waxaynu xornimadeeni kala soo noqoney Dowladii midaysnayd ee Somaliya Koonfurtii hore ee burburtey. Markaa ma macquulbaa inaynu la gorgortanu dowlad goboleedyada-Federaalka la baxey ee Somaliya ku sheega ah? “Al-Najuum Alsmaa’u Aqrab lakum”
Mahmaah Carabiya ayaa tidhaahda: “Fil Cajalata Annadaama, wafi’tha’naa Alsalaama” oo ah degdegu wuxuu sababa murogo iyo ciil marka aanad feejignaanin, se qunyar-socodka aragtida dheeri wuxuu dhalaa nabadgelyo iyo irtiyaax” . Dib u milicso sannadkii 1991 , qalad weyn oo dhacey sanadihii 1960 kii ayeynu dooney inaynu ku saxno Burco weyna hirgashey Allah fadligiisa iyo raxmadiisa . Mudadaas 1960-1991 waxay matashaa mahmaahda odhanaysaa” Dukhuulil Mar’u fil-shabaka sahlun, walaakin ta’amul fil-khuruuj” oo ah tilmaan cad oo ka digaysa halka yanu maanta marayno li’anna si dhib yaraan ah baa aadanuhu ku gala shabakada oo talaabo yar oo dhif ah baa gunta shabakada kuugu tuurta, laakiin shabkadaas dhibta lagaga baxo waxay timaada markey shabakadii laftigeedi kuugu maranto- Inteedii badneyd weynu kasoo baxney oo taariikh dheer oo yaqiinta waad ku haysaan, waxaase inoo hadhsan dagaal midkii hore mid ka adag oo caqli iyo qalin lagu dagaalamayo mana hawl yara sida aynu uga soo baxno oo ah in ra’yul caalamka ku tusno abaabul mudaharaadyo joogta ah ku saleysan mawqifkeena Somaliland.
Waxaan intaas uga dan leeyahay in aysan hawl yareyn sidaynu uga soo baxno nimankaas xamar ka dhow-dhow leh ee iraadadii shacabkan Somaliland marnaba aan aqoonsaneyn oo weliba taaga aynu inagu carabka ku dhufano walaalahayaga Soomaliyeed markeynu meelahaas ka hadlayno qadiyadeena iyaguse kuumaba oga walaalahaan aad sheegayso aan ka ahayn Siyaasiiyiinta Somaliland, ha ahaato xukuumada markaas joogta Somaliland ama madaxda axsaabteeda iyo shacabkeedaba inay mar-uun madaxa ka dilaan illeen maska madaxa ayaa laga dilayee, rag badan waabey kaxeysteen oo xumaan la maqan weynuse ku ognahey xumaanta ayla maqanyihiin.
Maanta Somaliland waa rag guntigii furtey, dowladnimadii u hirgashey, axsaabtii u hirgashey oo caalamkii inaga jeesteyna ay taaga maanta inaga waxina weydiiyaan.
Markaas waxaan odhan lahaa war maalintiina waa odey-odey habeenkiina waa habar-habar ee Xisbiga Kulmiye, Wadani, Ucid iyo Xukuumaduba waa inaad maanka ku haysaan inaynu isu talino oo aysan Xamar inoo talin, danteena aynu wada qabsano oo waad aragtaan caalamkii iyo addunkiiba inagii gudaheeni baa maanta lainoo kala tegey ilaa 1991 inaguunbaa is-wadney, indho badanina waxay eegayaan in aynu nahey dad isu-talin kara iyo inkale. Aad baad ula socotaan umuurahan idilkeenba jahawareerka ina wada geliyey ee la tacaluqa dekedda iyo Saldhiga Berbera oo Itijaahi siyaasada wadanka , axsaabta iyo shacabweynaha Somalinadba ku sameysey xagal-daac oo nin walba gidaarku doonayo jiidhayo waxaa quman in aynu meel ka soo wada jeedsano oo maanta uma baahnin inaynu ceebaheena dibadda dhigno oo kolba safaarado ku hor mudahraadno iyadoon la’ina ictiraafin, waxayse ahayd inay ku mudahaaraadno waayo aad Xamar uga furanaysaa Safaaradaha iyo Maal geshigaba iyo in Somaliland qaybteedii gooni loo siiyo. Aynu ixtiraano golayaasha iyo guurtida aynu keensaney go’aamadooda li’anna waxaa ka xun sawirka caalamku kaa qaadanayo. Dowladuna sidan ha u dhaanto dadkeeda iyo dalkeeda oo xisbiyadu waa iney u caqli celiyaan oysan inaga noqonin “Anal Ameer, wa’antal Ameer miin yasuuqul ximaar” xukuumaduna talada wadanka oo haka qayb geliso axsaabta wadanka talooyika xasaasiga ah oo ay ogolaato in laga munaaqashoodo. Suuqa warar badan baa yaala oo itijaahii wadaniyadu waxay ku dhowdahey inay lunto cudurka qabyaaladu noqoto malax quluubta fasahaad ku rida(Allah Ha Inaga hayo cudurkaas, quluubteenana in Allah ka yeelo qaar la mahadiyo). Dowladdana iyo madaxeeda sare waxaa haboon in ay kala dirto wasiiradeeda oo shaandheyn ku sameyso tayo leh oo waxtar wadanka u leh oo gaadhsiisa dooroshooyinka soo socda kuna noqoto sidii ay dhistey dowladii ugu horeysey ee gudida loo saarey oo ahayd muraayadii dowlad la dhiso tii ugu wacneyd.
Dalkeyga iyo Dadkayga Reer-Somalilaynow inta gudaha joogta iyo inta qurba joogtaba ka feejignaada qabyaalada oo axsaabta iyo dowladda jirtaba ku tageera barmaajikeeda, Aqoonteeda iyo Hogaankeeda iyo inaynu raacno danteena guud ee Somaliland iyo inaynu nafteena wixii xun iska reebno.
W/Q M. Adaweh
(United Arab Emirates)
