Xasuusahayga sida hillaaca u iftiima ee sanadkaygii ugu dambeeyay ee jaamacadda YALE, waxa ka mid ahaa la saaxiibidii Ibraahin Meygag Samatar, oo ahaa Soomaali dhigan jiray culuumta Dhaqaalaha. Waxaanu ka wada tirsanayn Kulliyadda Jonathan Edward, si joogto ahna waanu u wada cawayn jirnay. Wuxu ahaa Muslin u dhashay Somaaliya, anniguna Yuhuudi ka soo jeeda New York. Waxan u malaynayaa waxa isku kaayo xidhay inu ahaa wax ka baxsan Yale, oo waxa labadayadaba na luri jiray dhibaatooyinkii bulsheed iyo siyaasadeed ee dalalkayaga ka jiray oo aanu si aan kala go’ lahayn uga sheekaysan jirnay. Sanadkayagii u dambeeyay waxan ku shuqlanaa dhaqdhaqaaqii xuquuqaha siyaasadda (Political-rights movement), kuwaas oo ii horseeday In aan isaga dab qaado Mississipi ilaa Alabama, si ay u kobocdo xuquuqda codaynta dadka madaw. Dabcan Ibraahinna wuxu aad uga fikiri jiray mustaqbalka dalkiisa oo shan sano ka hor uun markaas gobanimada qaatay.
Ibraahin wuxu ka soo jeeday dhinaca waqooyi-galbeed ee Soomaaliya, oo ahaan jirtay waagii isticmaarka maxmiyad Ingiriis. Judhii ay xorriyadda qaadatayba Soomaaliland waxay soomaaliyadii talyaanigu hore u gumaysan jiray kula midowday Jamhuuriyaddii Soomaaliyeed (Somali Republic). Ibraahin wuxu daacad ka ahaa riyadii SOMAALI-WEYN oo ahayd aragti wadaniya oo guumaysi diid ah, hilaadinaysayna in dadka af-soomaaliga ku hadla oo dhami ku fekeraan inay ku midoobaan hal dal oo madax banaan—hadday noqoto kuwii Ingiriiska iyo Talyaanigu kala haysteen oo noqday Soomaaliya,kuwii Faransiisku isticmaarsaday ee Jabuuti, iyo soomaalida ku nool Itoobiya iyo Kenyaba. Ma se dhicin, oo xataa dalkii Soomaaliyi xoog buu u sii qaybsamay kolkii dawladdii dhexe Soomaaliland ula dhaqantay sidii “gobol yar oo kale,” kana masuugtay Inu yahay dal madax banaanidiisii u soo huray midnimada qaranka darteed.
Jeerkaas Ibraahin wuxu ahaa wadani, markii uu qalin jebiyayna wuxu ku laabtay Soomaaliya, ka dibna wuxu noqday Agaasimihii Miisaniyadda ee dalka 1968kii. Wuxu soo qabtay xilal dhawr ah oo uu ka mid yahay Wasiirka Maalliyadda iyo la-taliyaha dhaqaalaha iyo siyaasadda ee madaxweynaha. Markii labadii qaybood ee Soomaaliya xidhiidhkoodi aadka u sii xumaaday ee Siyaad Barre diktaatooriyadiisii iyo cadaadiskiisi sii batay, Ibraahin waxa loo magacaabay dan jirihii Jarmalka u fadhiyay Soomaaliya. 1981 kii buu se Ibraahin goostay oo uu Maraykanka magangeliyo ka helay. Sidoo kale wuxu ku biiray Dhaqdhaqaaqii Wadaniga Soomaaliyeed (SNM), oo ahaa xarako ay samayeen koox mucaarada oo ah qabiilka Isaaq ee Waqooyiga oo doonaayay Inay Siyaad Barre ridaan, Soomaalilana madax banaanato.
Ibraahim wuxu noqday wakiilkii SNM ee Waqooyiga Ameerika iyo guddoomiyihii Golaha Dhexe ee ururka. Xiligaas ayay ahayd markii aanu dib isugu xidhanay. Markii taliskii Siyaad Barre dhacay, SNM waxay yagleeshay Jamhuuriyadda madaxa banaan ee Soomaaliland, oo iskeed uga samata baxday dagaalkii sokeeye ee Soomaaliya inteeda kale burburiyay. Ibraahin wuxu oggaaday In aan noqday madaxweynaha NED (National Endowment for Democracy), waxaanu ka fikiray in aan ka caawin karo sidii NED wax uga geysan lahayd horumarka nidaamka Dimoqraadiyadda Soomaaliland, sidoo kalena ku xidho siyaasadda Washington si ay ugu suurtowdo in Maraykanku u aqoonsado Soomaaliland dal madax banaan. Taas oo ahayd talaabo aanu Maraykanku jeclaysanayn (Qaramada midoobay iyo midowga Afrika sidooda), isagoo qabay cabsida ah in arrintani dhiirri gelin karto inay dalal kale oo Afrikaan ahi kala go’aan.
Waxa aan kulan uga diyaariyay hawlwadeenadii Capitol Hill, waxaanan xasuustaa inu Ibraahin si codkarmimo le ugu bandhigay taariikhdii Soomaaliland iyo halgankeedii ka dhanka ahaa taliskii Muqdisho ee arxanka darnaa ee sida gumaystaha ula dhaqmay dadkii waqooyiga, iyo go’aanka waaqiciga ah ee ay iskeed gaarka uga noqotay mashaakilka daaduumay soomaaliya inteeda kale. Sidoo kale wuxu aad u dul istaagay heerka dimoqraadiyadeed ee ay Soomaaliland hawaysanayso iyo dhismaha hanaanka xisbiyada badan iyo warbaahinta xorta ah. Waxa kale oo uu quudaraynaayay Inay NED ka taagerto Soomaaliland ururo badan oo aan dawli ahayn, oo ka shaqeeya tacliinta madaniga ah, xuquuqda aadanaha, xorriyatul qawlka, tababarka dhalinyarada iyo dumarka, iyo xoojinta baarlamaanka iyo hanaanka habsocodsiinta doorashooyinka.
Ibraahin wuxu ku faani jiray waxa u qabsoomay Somaliland, oo warqad uu u diray Madaxweyne Clinton sanadkii 1996 kii, wuxu ku yidhi “ Way kakanaanaysaa in la xasuusto dhaqdhaqaaq aan ahayn dhaqdhaqaaqa xoraynta (SNM), kaasoo ku guulaystay qori caaradii oo aan dan iyo muraad ka lahayn inay isla qorigii wax ku sii xukumaan! siina xaqiijiyay xasilooni, maamuul-daadejin iyo habraacyo is afgarad iyo awoodda geeddigelinta ururo siyaasadeed.”
Ibraahin wuxuu ku fikiray inuu ku soo noqdo Somaliland si uu uga qayb qaato siyaasada, wuxuuna ii sheegay wax yar ka dib dhimashadii Madaxweyne Cigaal 2002 in uu isku dayi doono in uu u tartamo madaxtinimada Soomaaliland. Laakiin taasi ma dhicin. Wuxuu sii watay macalinimadiisii Jaamacadda Caalamiga ah ee Josai oo ku taal Japan, halkaas oo ahayd meeshii uu ku geeriyooday sanadkii 2011.
Dhowr sano ka hor dhimashadiisa, markii uu ka fadhiistay siyaasada, Ibraahim wuxu qoray bayaan ama maqaal uu ku cabbiraayay mabaadi’diisa aasaasiga ah oo la yidhaahdo “Mawqifkayga” (http://arc.somaliland.org/2008/08/30/where-i-stand- by-mujaahid-ibrahim-meygaag-samatar /), oo uu rajaynayay inuu gacan ka geysan doono hagida iyo wacyigalinta jiilka da ‘yarta ah. Waa bayaan ballaadhan oo ka hadlaya aragtidiisa ku saabsan dimuqraadiyadda, midnimada Soomaaliyeed, Islaamka iyo xagjirnimada, iyo dhaqaalaha. Waxay muujineysaa inuu Ibrahim ahaa dimuqraadi dhab ah, raadinta dariiqooyin uu ku midoobo oo uu ku waafajiyo fikradaha siyaasadeed ee casriga ah dhaqanka iyo diinta. Himiladiisi waxay weli mihiimad u leedahay dunida maanta ee rabashada iyo kala qaybsanaanta badan. Wuxu qoraalkaas ku afmeeray:
“Waxaynu oganahay in aynu nahay dal sabool ah. Laakiin saboolnnimadu maaha in ay noqoto habaar. Waxa jira dalal leh ilo dhaqaale oo aan naf lahayn sideenna oo kale oo ka adkaaday saboolnimadda. Horumarka aadamaha iyo geeddigelintoota waxa laga ga kaaftoomi karaa la’aanta ilo dhaqaale, waxaanay keenni karaan mucjisooyin. Marka laga yimaaddo maalgelinta caafimaadka iyo waxbarashadda, horumarka aadamuhu waxa kale oo uu macnihiisu yahay in lagu beero wadajir iyo dareen ah in qofka bini aadamka ahi cid leeyahay, wada-lahaanshaha hal mustaqbal iyo hal masiir, dadka muwaadiniinta dhexdooda, beelaha kala duwan iyo iyo reeraha dhexdooda.
Waa in aynu ka korno muranka yar ee aan sidaa u ridnayn oo aynu u korno degelka sare ee mooraalka. Badh idinka mid ahi waxay odhan karaan waxa aad raadinaysaa waxa aan suurogal ahayn oo aan la gaadhi karin. Ilama aha sidaas. Waxa aan aamminsanahay in fikirka aan halkan ku soo gudbiyey yahay mid fudud oo la hirgelin karo. Waan niyad samahay, weligayna waan niyad samaa, xataa wakhtiyadda qaar ay mugdi ahayd oo ay naftayduna khatar ku jirtay. Kaba soo qaad, haddii ay erayadani yihiin qaar aan la hirgelin karin.. Wax wal oo la yidhaa, waa arragtida mustqabalka waxa dadka dhaqaajiyaa, waana higsiga dambeetada gaadhsiiya in bulshaddu isu habayso si haggaagsan. Waxa hore loo yidhi, ‘kuwa aan sooyaalka waxba ka barani kama koraan in ay ku celiyaan is cambaarayn iyo calaacal’. Waxaan rajaynayaa oo aan aamminsanahay in aynu barannay casharro innagu filan oo aynu horena u socon doonno.”
Maydkii Ibraahin waxa lagu soo celiyay Soomaaliland, halkaas oo loo gu sameeyay aas qaran. Waxa la sheegaa inu ka baxay Soomaaliland “Mid ka mid ah inamadoodii tusaalaha noqday”. Sharafbay ii tahay in aan aqaannay, waxaanan ku rajo weynahay in fasalkayagi ku xasuusan doono sidoo kale inu ahaa mid ka mid ahaa inamdii tusaalaha noqday”. Dhab ahaantii sidaas ayuu ahaa.
..Dhammaad..
W.Q. Carl Greshman
W.T. Maxamed Cali-ruush
Gabiley News Network
Hargeisa Somaliland
