“Qorshahayga 2019-ka ayaa waxaa ka mid ah in aan hawada ka sheego wax aan sheegay anaga oo aan hawada telefishinka ku jirin …” -waa erayadii caanka noqday oo uu yiri Pete Hegseth sannadkii aanu soo dhaafnay, ka hor inta uusan shaaca ka qaadin sirtiisa.
Xilligaasi, Hegseth ayaa waxaa uu ahaa barnaamij tabiye caan ka ahaa telefishinka.
Ka dib Hegseth waxaa uu yiri: “uma maleynayo in aan gacmaheyga dhaqay muddo 10 sanno ah.”
Haweenayda jilaagaa ah ee lagu magacaabo Jennifer Lawrence ayaa sheegtay in aysan waligeed dhaqin gacmaheeda marka ay musqusha ka soo baxdo.
Hegseth iyo Lawrence labaduba waxay markii dambe sheegeen in ay iska kaftamayeen , balse waxaa jira dad aanba haysan biyo.
Mar kale 2015, Sanatar Thom Tillis, oo ka tirsan xisbiga Jamhuuriga in ay tahay sharci laga badbadiyay in shaqaalaha Huteelada la dhahaa ha dhaqdaan gacmaha.
Waxaa imika la sheegayaa in tirada dadka aan gacmaha dhaqan marka ay musqusha galaan ay tahay mid aad u badan.
Mid ka mid ah darasadaha la sameeyay 2015-kii ayaa muujinaysain qiyaas dhan 26.2% caalamka dadka booqda musqulaha marka ay gacmaha dhaqanayan ay saabuun ku daraan.
Dhaqan sahlan oo marar badan la iska indha-tiray
“Waxay u muuqataa ficil sahlan,” Robert Aunger, oo ah khabiir ku taqasusay caafimadka bulshada iyo faya-dhowrka.
“Laakiin, sidaad la socotaan waxaan ka shaqeynaynay muddo 25 sano aah sidii ay dadka gacmaha u dhaqan lahaayeen balse wali tirada waa mid hooseysa.” ayuu intaas ku daray.
Dhaqan sahlan oo marar badan la iska indha-tiray.
Waxaa arrintan qeyb ka noqon kara in dadka aysan haysan agab ku filan iyo saabuun gaar ahaan dalalka saboolka ah ee caalamka.
Dalalka hormarkoodu, 27% oo kali ah ayaa heli kara waxyaabaha gacmaha lagu dhaqdo sida Saabuunta.
Hay’adda caafimaadka aduunka ee WHO iyo hay’adda UNICEF ayaa waxay ku qiyaaseen guud ahaan caalamka in 3 bilyan oo qof aysan haysan waxyaabahan faya-dhowrka loogu talagalay.
Balse xitaa qaar badan oo ka mid ah dalalka horumaray, 50% oo kali ah ayaa isticmaala marka ay musqulaha galaan.
Hindisaha qalabka badbaadada
Darasadahan ayaa sidoo klae muujinaya in qofku dhaqo gacmahiisa ay curinteeda ahayd mid lagu badbaadinayay noolasha aadanaha taasi oo ka qeyb qaadan karta sara u kaca waqtiga uu qofka noolaanayo.
Sida anaga oo u baahan dhiirigelin dheeraad ah ayaa haddana dhaqankan sahlan ee nadaafadda waxaa uu suuragal ka dhigayaa in aan uga badbaadno cududurada sida kuwa safmarka ah.
Warbixin la soo saaray 2006-dii ayaa muujinaysa in qofka oo gacmaha si joogta ah u dhaqda ay hoos u dhigayso halista ah in ay ku dhacaan caabuqyada ku dhaca neef-mareenka 6 ilaa 44%.
Tan iyo intii uu soo ifbaxay cudurka Covid-19, seynisyahanada ayaa waxay ogaadeen in dalalka hab dhaqankoodu ay aad u wanaagsan tahay”la saadaalin karo heerka faafidda cudurka .
Maxay tahay sababta qaar inaga mid ah ay ugu ordayaan waxyaaabaha gacmaha lagu nadiifiyo oo qiimahoodu yahay %450 xilliga ay gabaabsiga yihiin iyada qaarkeen ay si sahlan saabuun u isticmaali karaan?
Haddii hab dhaqanka dadka ay waayeen feyrisyo cusub iyo sheekooyiinka argagaxa leh ee ay Tv-yada ka, maxaa baddalaya?
Waxaa jira dhowr arrimood oo dhanka maskaxda ah oo dadka ka hor istaagaya in ay gacmaha dhaqdaan.
Waxaa ka mid ah in qofka uu ku fikiro caadooyiin ah in wax walba ay hagaagayaan, in qofka uu dareemo in ay iska-caadi tahay in uusan gacmahaa dhaqan.
“Mid ka mid ah dhibaatada gacma dhaqasahada ayaa ah, gaar ahaan dalalka horumaray in aad awooddo inaad gamcaha dhaqato marar badan islamarkaana kuguma dhacayo wax xanuun ah,” ayuu yiri Aunger.
Ogow rajada wanaagsan
Mid ka mid ah waxyaabaha saamaynta nagu leh ayaa ah inaan mar walba rajo wanaagsan qabno.
“Rajadan halka dhinac wax laga eego” ayaa waxaa ka mid ah in qofka aamino in ay aad u yartahay in wax xun ku dhacaan.
Rajadan dhanka wanaagsan wax laga eegayo ayaa ah dhaqan guud oo bina’aadamku uu leeyahay guud iyada oo aysan u kala saarayaan da’a amaba jinsi.
Waxay arrintan horseedaa fursad si qaldan loo xisaabiyay oo sababta inay nagu dhacaan waxyaabo aan mahadin sida in uu nago dhaco Kansar.
Fahamkan qaldan waa waxa dad badan u horseeday sida cabbida sigaarka amaba uu qofka qaato kaararka bangiyada ee deynta oo marka dambe lacago badan ka galaafta.
Waxay sidoo kale dhaqamadaasi aaminaadda rajada wanaagsan ay qofka u horseedi kartaa in uusan gacmaha dhaqan.
Qiyamka bulshooyiinka
Mid ka mid ah calaamadaha muhimka u ah gacma dhaqashada ayaa ah mid ku xiran caadada iyo dhaqanak faya-dhowrka ee dalalka kala duwan caalamka.
Daraasad ay Faransiiska soo saareen, 64,002 qof oo ku kala nool 63 dal ayaa la waydiiyay ” in ay rumaysan yihiin muhimadda in qofka uu gacmaha saabuun ku dhaqdo marka uu musqusha aado “.
In ka yar kala bar dadkii ka jawaabaay oo ku kala nool Shiinaha, Japan, Kuuriyada Koonfureed iyo Netherlands ayaa ku waafaqay muhiimada arrintan.
Dhanka kale dalka ugu fiican dhanka dhaqashada gacmaha, musqusha ka dib ayaa noqday dalalka Sacuudiga oo 97% ay dhaqan u tahay arrintan.
Tusaale ahaan waxyaabaha daraasadan lagu ogaaday waxaa ka mid ah in haweenka dhanka gacma dhaqashada ay kaga firfircoon yihiin ragga.
Marka aan eegno daraasadihii la sameeyay intii uu soo ifbaxay Covid-19, ayaa muujinaysa in haweenka 65% ay gacmaha dhaqdaan halka ay ragga ka yihiin 52%.
Mid ka mid ah sababaha ay seynisyahanada sida wayn ugu baadi-goobayaan ogaanshiyaha fikirkaa gacma dhaqashada ayaa ah in nolasha ay ku tiirsan tahay, gaar ahaan bukaanada isbitaalada.
Iyada oo tababaro sanooyiin badan qaatay la siiyay shaqaalaha caafimaadka taasi oo ah in ay gacan ka geystaan qofka sidii uu u noolaan lahaa, balse hadana qaar badan oo ka mid ah shaqaalaha caafimaadka ayaa dayacaya dhaqankan asaasiga ah ee ka hortagi kara feyraska.
Sanadkii 2007, Seynisyahanada ayaa ogaaday in mid ka mid ah isbitaalada dalka Australia ay dhakhaatiirta ka shaqeysa ay 10% gacmaha dhaqdeen ka dib markii ay daaweeyeen bukaanadooda.
Ku dadaal nadaafadda
Maxay tahay in la sameeyo si caqabadan looga gudbo?
Todobaadyadii ugu dambeeyay, hay’adaha caafimaadka, hay’adaha gargaarka, siyaasiyiinta ayaa isu yimid si ay xarigga uga jaraan ololihii ugu xiisaha badnaaa ee loo galo fara-xalasahada inta taariikhda la xusuusan yahay.
Dadka caanka ah ayaa dhankooda baraha internet-ka ku soo bandhigay qaabka ugu wanaagsan ee gacmaha loo dhaqdo.
Dhaqan wanaagsan
“Tani waa su’aal muhim ah waxa aad u baahan tahay ayaa ah inaad dadka ku dhiirigaliso fara xalashada adiga oo u sii maraya siyaabo kala duwan sida xayiisiinada ama calaamadaha kale,” ayuu yiri Stevenson.
“Haddii arrimahani la sii wado waxaa uu hab dhaqanka noqonayaa mid isu badalada caado , waxaa aanan ogeyn ayaa ah waqtiga ay arrintan qaadan karto.” ayuu intaa ku daray.
