Waa Qormadii labbaad ee aan ku Eegaynay Dadka Reer Jabuuti Halgankii Naf Hurida ahaa ee ay u soo Galeen,Xornimada Dalkooda,Laakiin Nasiib Daro Noqotay Hal Bacaad lagu lisay.markii looga Nasab sheegtay Xornimaday u Soo Halgamayeen,ayna Meesha Fadhiisteen Nacabkii Gumaysi Kalkaalku oo uu Ugu waynaa Madaxweynihii kan hadda haysta ka Horeeyay ee Xasan Guuleed ABtidoon.Caqli Xumada Madaxda Afrikaanka waxaa ka mida,Marka uu Xilku Ka dhamaado Inay isku Dhajiyaan,Oo ay ka kiciwaayaan wixii dhanaa ee dadka ka dhexeeyayna iyaga dartood loo jabiyo,Waa Dastuurkiiye,Waana sida uu sameeyay Madaxweyne Ismaaciil Cumar Geele,Oo Markii Muddo Xileedkiisu Dhamaaday loo Furay Dastuurka Dalkaasi.Isagoo ay ahayd inuu labba Goor isku soo Taago Doorashada ayaa waxuu Marayaa markiisii Afraad isaga oo aan ka Daadagi doonin inta ay Nafi ku jirto.Tan ayaa keenaysa inay Dadka Reer Jabuuti Xornimadooda u Halgamaan Mar labbaad,iskana Ridaan Heeryada uu Gumaystuhu kaga Tagay ee Korkooda saaray intaanu Xornimada siinin.
Aynu milicsano sidii Geesinimada lahayd ee ay dadka Reer jabuuti oo uu Awowgay Col.Muxumed Obsiiye Rooble uu ku jiro iskaga dhiciyeen Gumaytihii Faransiiska.
Halgankii gobanimo-doonka Jabuuti iyo Kaalintii Halabuurka.Q.2aad.
25kii bishii Agoosto 1966kii ayaa Jeneraal De Gaulle booqasho ku yimi jabuuti.Maamulkii Jabuuti wuxuu soo dhaweynta madaxwenaha u agaasimey si heer sare ah.waxaa xogtii lagu bixiyay dalku waa deggan yahay,dadkuna waa ku soo dhaweynayaan!(isma oga agoon iyo ninkii aabbaheed dilaye__Ismaciil mire).shacbiga reer jabuuti dhamaan waa u aamusay.waxaa lagu heshiiyay qorshe qarsoon iyo xeelad loo midaysnaa, koox gumaysiga la jirtey oo aan sirta qarsoon ka war hayn mooyee.De GAULLE wuxuu la kulmay wax aanu fileyn.Dadku waxay jeebabka ku soo qarsadeen maryo ay ku qoran yihiin”De Gaulle ha dhaco.madaxbannaani baannu doonaynaa”!dhagax_tuur,qaylo,muddaharaad iyo bannaan-bax kii ugu laxaad weynaa baa maalintaa dhacay.De Gaulle taa wuxuu u qaatay shirqool ay u maleegeen kuwii maamulka madaxda ka ahaa.Muddo daqiiqado ah ayaa qaabilaaddii isu beddeshey dhiig iyo mayd daadsan.Dil,Xabsi,Masaafur iyo dhibaato aan loo meel-dayin ayaa shacbigii lagula kacay.wixii maalintaa dhacay wax qoraalkan kooban lagu wada xusi karo ma ahayn,balse waxa maanso gabay-jacbur ah oo maadi ku ladhan tahay kudiiwangeliyay Allaha u naxariistee abwaankii Ibraahim Sheekh Suleymaan (Gadhle),oo sidan innoo soo hordhigay dhacdooyinkaa taariikheed.
Ninkii naga maqnaayow adaan kuu waramayaaye
Dharaartii labaad iyo jimcihii weerarraa dhacaye….
Dhallinyariyo waayeel annagoo wada qamaamaynna
Oo quraarado cammuud lagu shubay iyo dhagax la yaacayna
Halkii lagu ballamay baannu nimid duhur hortiisiiye
Iyagoo diyaaroo dhammaan wada cadhoonaaya
Ayuun bay na duubeen sidii waxaro jiilaale
Xeryo iyo waxay nagu gureen meel cidhiidhiyahe*
Dawladdii F aransiisku kolkii ay dareentay sida gobonnimodoonka shacbigu u sii ballaadhanayo waxay ku dhawaaqday in bisha maarso 1967ka afti laga qabto jabuuti oo dadka la weydiiyo waxa ay doonayaan.Aftidii 19kii maaris loo ballansanaa markay soo dhawaatay xukuumaddii isticmaarka waxaa u caddaatay aftidu in aanay u dhici doonin sida ay doonayso,dadkuna codkooda ku dhiiban doonaan”NO”(Maya)lana dalban doono xornimo iyo madaxbannaani siyaasadeed.Maamulkii isticmaarku kolkaa wuxuu isu diyaariyay inuu aftida ku shubto ama boobo oo natiijada soo baxda laga been sheego,sidaana lagaga hortago rabitaanka shacabka.Kolkii la soo gabagabeeyay aftidii dhacday 19kii maarso 1967kii,xukuumaddii isticmaarku waxa ay ku dhawaaqday in shacabku “Oui”(Haa)ku codeeyay,taas oo macnaheedu yahay in la doortay in jabuuti ka sii mid ahaato midowgii Faransiiska.Natiijadaas been-abuurka ahayd ee ka soo yeertay Faransiiska waxaa aad uga cadhooday dadweynihii reer jabuuti iyo dhammaanba ummadihii kale ee doonayay in si xaq ah wax u dhacaan,kuwaas oo ay hormuud u ahaayeen dadka reer Somaliland,Soomaaliya,jabuutina xaqeeda iyo xornimada shacabkeedu doonayaan ay hesho.Afduubkaa aftida ee gumaysigu ku kacay waxaa ka dhashay kacdoon dadweyne,waxaana xigey bannaan-baxyo iyo rabshado.Taana waxaa gacan bir ah uga jawaabay maamulkii isticmaarka ee jabuuti ka jirey.Boqollaal qof ayaa mar kale xabsi lagu guray,Boqollaal kale xeryo silig lagu ooday inta loo waabay ayaa laga buuxshey oo Milicdana la tubay,boqollaal kalena baabuur inta laga buuxshey ayaa xuduuda laga talaabiyay oo la masaafuriyay.
Saciida Cilmi Rooble oo ka mid ahayd shacabigii silliga lagu ooday berigaa ayaa buraanbur ay ku hal-qabsatay”Disneef”(erey faransiis ah oo la macne ah 19,oo ay ula jeeddo 19kii maarso,1967kii)kaga taariikhaynaysa berigaa wixii dhacay iyo sidii loo boobay natiijadii ka soo baxday aftidaas.
Haddaan dib eego taariikhdii Disneef
Dagaal waxan soo marriyo dab iyo halasa kulul
Dadyow ma illaawin beentaan la sogor dahayn
Dadyow ma illaawin”Wii”baa la doortay-dii*.
Allaha u naxariistee Cismaan Aadan Xuseen,oo ku magic dheeraa Cismaan-Askari,oo ka mid ahaa halabuurradii Soomaaliyeed ee maansadooda sida xammaasada leh isugu garab taagey halgankii jabuuti,waa kii isna mariyay geerarkan guubaabada iyo niyad-dhiska ah markii ay ka dagi wayday natiijadaasi aftida ee gumeysigu ku dhawaaqay,taas oo filan-waa ku noqotay.
Isticmaar ha xanuujoo,
Xinjirtooda ha daadsho
Xaasidiini ha joogto,
Xisbi hayska badnaado
Ciidan xoog leh ha keeno,
Xarakaadka ha diido
Dadka oon xumo geysan
Xabaal haysaga tuuro
Xeebta soomaali baa loo
Way xoroobi jabuuti
Xigmad daranaa gumaysigu,
Muu Gasaa’ir xasuusto.
Qallinka:C/naasir Guray Meecaad
Tell:063-4462703/061-9097073
C/o:Hargaysa/Somaliland.
Hargeysa-Somaliland
