Guddida ilaainta iyo dabagalka hantidda qaranka ee golaha wakiiladda Somaliland waxay hore u ahaan jirtay guddi fadhiidda, haseyeeshee waxa caan ka dhigay wakhtigii gudoomiyaha uu ka noqday Xildhibaan Maxamed Cali Xirsi Obama oo ku beegnayd horaantii 2014-kii, wakhtigaasi oo baadhitaaan dheer uu ku sameeyey dhamaan goboladda iyo degmooyinka iyo hay’adaha dawladda, taas oo uu warbixin uu kaga hadlayo musuqmaauqa ka jira hay’adaha dawladda ka jeediyey kalfadhiga golaha, markii dambana munaasibad uu ku qabtay hoteel maansoor ku soo bandhigay waxyeelihii uu soo baadhay.
Xildhibaan Obama Wuxuu waraysi maqal iyo muuqaal leh ka qaaday 17 hay’adood oo iskugu jira wasaaradda iyo hay’ado madax banaan oo ku siman gobol ilaa degmo oo ka kooban dhamaan goboladda Somaliland, waxaanu mad madowgii iyo dabagalkii ay ku sameeyeen inuu lunsi lacageed iyo mid maamulba jiro ku soo daabacay Buugaag, taas oo tilmaamaysa musuqmaasuqa baahsan ee dalka ka jira, waan xasuustaasi wakhtigaas waxa si weyn uga qayliyey warbixintaasi xukuuumadda oo diidanayd warbixintaasi, taas oo keentay inuu guddidan la shaqayn waayo hanti dhawruhu .
Haseyeeshee waxa isaga xilkiisii galaaftay ka dib markii uu baadhitaan ku sameeyey golihiisii oo uu baadhay miisaaniyadda golaha, lacagta guddi hoosaadyadda halkay ku baxdo iyo qaabka shaqaalaha golaha Wakiilada loo qorto, taas oo usoo baxday in musuqmaasuq baahsani ka jiro golahoodda, markii uu warbixintaasi soo daabacay ee aanu wali soo bandhigin waxa ogaaday gudoomiye Cabdiraxmaan Cirro, waxaanu si degdeg ah xilkii gudoomiyenimada uga qaaday una bedelay guddi hoosaadka arrimaha dibadda oo uu xubin uun ka dhigay.
Haseyeeshee, xildhibaan Obama oo warbaahinta kula hadlay hoteel Maansoor March 20,16, ayaa sheegay in lacago badan golaha laga lunsaday, qaarkood xildhibaanada lagu laaluushay, waxa kale oo uu soo bandhigay waraaqo ay is waydaarsadeen gudoomiyaha hay’adda shaqaalaha ee waagaasi iyo gudoomiye Cirro, waxaanu dhamaan arrimahaasi oo dhan ku eedeeyey shirgudoonka.
Wixii wakhtigaasi ka dambeeyey guddidaasi way shiiqday dibna fagarayaasha looguma arag, waxaase hadda dhaska ka tumay xildhibaan Naasir Cali Shire.
Naasir Cali Shire waxa uu sheegay in baadhitaankan ku kalifay laba mashruuc oo kala ah Jeelka Burco iyo jeelka Borama oo lacag badan lagu bixiyey oo uu sheegay inay wali qabyo yihiin, dabagalkii ay ku sameeyey sababta loo dhamayn waayey ayaa fadeexadan dambe ula gashay, waxaanay heleen xisaab xidhaddii 2016-kii oo la qarin jirey.
Xildhbaan Obama wakhtigaasi wuxuu si weyn uga cabanayey inay cabaqad ku noqotay baadhitaankii ay wadeen hanti dhawraha qaranka iyo xisaabiyaha oo ka qariyey dhokomantiyadii ay uga baahdeen, haseyeeshee Naasir Cali Shire waxa uu nasiib u helay inuu helo hanti dhawr iyo xisaabiye la shaqaynaya, taas oo dokomantiyo badan oo uu baadhintaan ka caawinaya ka helay.
Xildhibaan Obama oo golaha ka hadlaya waxa uu sheegay in guddidan cabaqad weyn ku tahay inuu shaqadiisii qaban Karin hantia dhawraha guud, isagoo arrintaasi ka hadlaya waxa uu yidhi “, Gudidu waxay Hanti-dhawraha la qaadatay kulamo aad u faro-badan labadii Sano ee ugu danbeeyey. Waxaanay qoraalo faro-badan u qortay Xafiiska Hanti-dhawraha kuwaas oo ay ka mid yihiin kuwan sumadoodu ay hoos ku qoran yihiin:-
GW/G/01/57/2012
GW/G/01/73/2012
GW/G/01/98/2013
GW/G/01/20/2013
GW/G/01/10/2014
GW/G/01/24/2014
GW/G/01/194/201
Dhamaan waraaqahaas iyo kulamadaas aanu la galnay nuxurka dalabka Gudiddu wuxuun buu ahaa qaar isku mida waxaanuna ka dalbanaynay saddexdan qodob ee halkan hoose kuqoran:-
U soo gudbint Guddida Warbiximaha Sanadlaha ah. (Annual Report)
Warbiximaha Hay’adaha uu baadhay iyo Gunaanadkooda
Warbixin xisaabeedka hay’adda lafteeda iyo hantideeda guurtada ah iyo maguurtada ah.
Codsiyadaas iyo dalabyadaas ay Guddidu waydiisatay, mar walba Hanti-dhawrahu wuxuu Guddida ka codsadaa in ay siiyaan waqti aan kabadnayn 10 malmood, 5 maalmood, mararka qaarkood 2 wiig.
Guddida Ilaalinta iyo dabagalka Hantida Qaranku iyagoo markasta tixgelinaaya wadashaqaynta Xafiiska Hanti-dhawraha, tixgelisana codsiga kaga yimaada Hanti-dhawraha Qaranka, Dhamaan balanqaadyada Hanti-dhawrahuna waxay ku dhamaataa mid aan waxba ka fulin.
Mararka qaarkoodna wuxuu Hanti-dhawraha Guud noo soo qorayay waraaqo nuxur ahaan ka duwan wixii aanu ka dalbanay, oo aanu u aragnay uun isdiidsiin iyo ka cagajiid. Gudidu siwadar iyo si shakhsiyaad ahba waxay uga hawlgaleen hirgelinta wadashaqayn dhexmarto Hay’addaas iyo Golaha si loo gaadho Hadafkeena Qaran ee aynu higsanayno.”
Haddii gudoomiyihii gudidan ee wakhtigaasi xildhibaan Oboma sidas uga cabanayey hanti dhawraha, waxa hadda guddidan nasiib ku heleen Hanti dhawre iyo xisaabiye wixii ay uga baahdaan u fulinaya, waana ta keentay inay Dhokomantiyo iyo xisaab xidhkii ay u baahnaayeen helaan si warbixin dhamaystiran usiiyaan gole weynaha.
Si kastaba ha ahaatee, dadkeenu ma jecla in dabagal lagu sameeyo musuqmaasuqa waana sababta loo bedelay xildhibaan Obaama oo gudidan caan ka dhigay, ka dib markii musuqmaasuqii shirgudoonkii soo gallay.
Sidoo kale, waxa jidkii xildhibaan Obama maray Naasir Cali Shire oo isna markii uu soo bandhigay shirkado iyo wasiiro kale oo musuqmaasuq lagu hayo ay awoodeen inay isaga laftiisii fadhiisiyaan oo ay xilka ka qaadaan.
masuulna ma jecla inuu wixii ku fakaday la baadho ama isaga soo gasho, sidaas darteed qofkii dabagal sameeya bartaasi lagu bakhtinayaa, qaar ka horeeyeyba waa la is dhaafiyey.
Somaliland wax ka jira hay’ado badan oo dhamaantood la dagaalama musuqmaasuqa haseyeeshee si ficil ah uma shaqeeyaan ee magac ahaan bay u jiraan oo dadka uun baa lagu mushahar siiyaa, tusaale ahaan hanta dhawraha, xisaabiyaha, hay’adda la dagaalanka musuqmaasuqa iyo maamul wanaagga iyo guddida dabagalka ee golaha Wakiiladu intuba waxay shaqadoodu tahay inay la dagaalamaan musuqmaasuqa, haseyeesheee iyago intaas oo hay’ad loo sameeyey inay musuqmaasuqa la dagaalamaan hadana hantidii umada waa la boobayaa, taas macnaheedu waxa weeyi magac ahaan way u dhisan yihiin hay’adahani, laakiin shaqadoodii uma madax banaanna oo kii wax baadhaba qoorta la jaraya.
Waxa iyaduna cajiib ah in bulshadeenu aanay u bislaan in musuqmaasuqa lala dagaalamo, hadii masuul lagu helo musuqmaasuq waxa uu noqonaya reer hebel, dadkaasi u doodaya wakhtigii uu hantidda cunayey waxba kama siin lamana cunin balse reernimo ayey ku difaacayaan tuugaasi, inta uu tuugu reer hebel noqonayo way adag tahay in musuqmaasuq lala dagaalamo ee horta dadka ha lagu wacyigaliyo in tuuga reernimo lagu difaacin.
Warbixin:Barkhad-Ladiif M. Cumar
